"Państwo" w reżyserii Jana Klaty na XXX Festiwalu

„Państwo” Platona w reżyserii Jana Klaty zgromadziło w minioną niedzielę (14 kwietnia 2024) tłum - po raz kolejny na Międzynarodowym Festiwalu Sztuk Przyjemnych i Nieprzyjemnych spotkaliśmy się w w Teatrze Powszechnym w Łodzi w nadkomplecie. Tym razem, aby sięgnąć do antycznych rozważań filozoficznych, definicji sprawiedliwości i zmierzyć się z tekstem Platona wygłaszanym w języku starogreckim. 

Spektakl tłumaczony był symultanicznie (każdy z widzów otrzymał słuchawki). Wygłaszany ze sceny tekst w starogreckim nie jest zabiegiem przypadkowym - buduje on wiele znaczeń w kontekście koncepcji filozoficznej Platona. Zwracali na to uwagę twórcy i publiczność podczas żywej rozmowy po spektaklu, którą prowadzili Jacek Cieślak i Jacek Wakar. Jak powiedziała aktorka Teatru im. Słowackiego w Krakowie Karolina Kazań - to było najlepsze spotkanie z publicznością, w jakim kiedykolwiek uczestniczyła (podobnie w rozmowach kuluarowych mówili Inni uczestnicy wczorajszego spektaklu i spotkania). 

„Państwo” Klaty działa na wielu poziomach. Gdy ze sceny słyszymy tekst w języku martwym i nieznanym nikomu poza filologami klasycznymi, w słuchawce słyszymy polski przekład. Jesteśmy rozdarci, znajdujemy się w dualistycznym dylemacie: na którym tekście skupić uwagę? Na brzmieniu oryginału czy na sensie tłumaczenia? Po co naszą uwagę rozprasza greka, skoro i tak jest dla nas niezrozumiała? Dlaczego twórcy nie pozwalają nam skupić się w pełni na tym, co się do nas mówi, a mącą tym, jak się mówi? Po co ten dualizm?

Jak zauważył podczas spotkania prof. Ryszard Kluszczyński - ten spektakl nie miałby sensu, gdyby nie był dualistyczny. Dualizm jest fundamentem tego spektaklu, bo odpowiada dualizmowi właściwemu Platonowi. Jeśli sięgnąć do alegorii jaskini czy koncepcji idei (których jedynie odbicie jesteśmy w stanie poznać i doświadczyć) - mamy do czynienia z dualizmem poznania. Jeśli wziąć pod uwagę relację Sokrates - Platon, trzeba pamiętać, że koncepcje sokratejskie znamy dzięki Platonowi (są więc zapośredniczone, a więc czy rzetelnie przekazane?); mamy zatem do czynienia z dualizmem autorstwa i przekazywania myśli. Te poziomy interpretacji można by mnożyć. Jeśli bowiem Platon chciał wykluczyć aktorów z idealnego państwa (ponieważ grając, udają tych, którymi nie są, oddalając się od idei), to kim są u Klaty aktorzy, którzy mówią językiem, który jest dla nich niezrozumiały? Są naraz na dwóch biegunach: prawdy (podając tekst Platona) i jej negacji (posługując się niezrozumiałym językiem)… Kluczowe wydaje się, że Janowi Klacie udało się przełożyć na odczuwany emocjonalnie i estetycznie język teatru to, co Platon zawierał w formie wyrażonych explicite myśli. To, co Platon formułował racjonalnie, my odbieramy krążeniowo i intuicyjnie. Trudno o większą moc zaskakującego dualizmu teatralnego. 

Podczas spotkania twórcy i twórczynie mówi także o samym niezwykle trudnym procesie nauki języka na potrzeby spektaklu. Dramaturżka Olga Śmiechowicz opowiadała o pracy nad tekstem, wyborem fragmentów i tłumaczeniu w taki sposób, aby w przekładzie symultanicznym podawane kwestie były zrozumiałe. Widzowie dziękowali Teatrowi Słowackiego, twórcom, zaznaczając jednocześnie niezwykłą wdzięczność dla dyrektorki artystycznej Festiwalu Ewy Pilawskiej, dzięki której co roku Łódź staje się stolicą teatru. Dziękujemy Państwu za ten wczorajszy wieczór i niezwykle inspirujące rozmowy, dzięki którym byliście współtwórcami tego festiwalowego wydarzenia!

 

Koprodukcja Teatru im. Juliusza Słowackiego w Krakowie z Nationaltheater Mannheim
„Państwo”
Autor: PlatonAdaptacja, reżyseria, opracowanie muzyczne: Jan Klata
Adaptacje, dramaturgia, przekład, nauka języka starogreckiego: Olga Śmiechowicz
Scenografia, kostiumy, światło: Mirek Kaczmarek
Ruch sceniczny: Maciej Prusak
Video: Natan Berkowicz
Konsultacje lektorskie z języka starogreckiego: Danai Chondrokouki
Obsada: Dominika Bednarczyk, Karolina Kazoń, Mateusz Bieryt, Wojciech Dolatowski, Marcin Kalisz, Marcin Sianko, Jacek Strama, Linda Pöppel

 

Zdjęcia: Joanna Głodek